TeX là hệ thống công cụ xử lý tài liệu và ngôn ngữ đánh dấu dành cho tài liệu khoa học. Mặc dù ban đầu được phát triển làm công cụ soạn thảo tài liệu toán học, nhưng TeX ngày càng phổ biến và được sử dụng rộng rãi trong việc xuất bản tài liệu khoa học trong nhiều lĩnh vực như toán học, vật lý, khoa học máy tinh, kinh tế, v.v.
Bài viết này hướng dẫn cài cài đặt và sử dụng TeX và các công cụ soạn thảo để viết luận văn tốt nghiệp, nhằm giúp các bạn sinh viên đỡ bỡ ngỡ khi muốn sử dụng TeX để trình bày luận văn mạch lạc, rõ ràng và chuyên nghiệp.
Các bộ xử lý TeX và công cụ soạn thảo
Nếu ai đã từng sử dụng các công cụ soạn thảo và biên dịch với các ngôn ngữ lập trình phổ dụng như C++, Java,… thì sẽ thấy các công cụ trong TeX cũng được xây dựng tương tự như vậy: các công cụ xử lý và biên dịch được đóng gói riêng thành một “bộ công cụ phát triển”, chương trình soạn thảo được đóng gói riêng và được cung cấp bởi nhiều nhà cung cấp khác nhau. Ví dụ với ngôn ngữ lập trình Java, bộ chương trình biên dịch, thư viện, … được đóng gói thành JDK, chương trình soạn thảo được đóng gói riêng dưới dạng các IDE chẳng hạn như Netbeans, Eclipse.
Trong thế giới TeX, “bộ công cụ phát triển” được gọi chung là TeX Typesetting System, còn các bộ soạn thảo được gọi là các TeX Editor.
Để sử dụng TeX viết và biên dịch tài liệu, bạn cần phải cài đặt một bộ TeX Typesetting System “làm nền”, và ít nhất một bộ TeX Editor để soạn thảo và gọi các phần mềm phù hợp để xử lý và biên dịch. Phần bên dưới sẽ hướng dẫn cài đặt các bộ TeX Typesetting System và TeX Editor tương ứng với hệ điều hành Windows và Ubuntu.
Hướng dẫn cài đặt TeX Typesetting System
TeX Typesetting System là hệ thống các phần mềm công cụ dùng để xử lý và biên dịch các tệp mã nguồn (TeX) thành các định dạng xuất bản (DVI, PDF, PS,…). Có rất nhiều hệ thống TeX Typesetting System được phát triển và duy trì bởi nhiều nhà cung cấp khác nhau. Trong số đó, phổ biến và nổi bật nhất là 2 hệ thống: MiKTeX dành cho Windows và TeXlive dành cho Linux. Phần này sẽ hướng dẫn cài đặt hai hệ thống này trên Windows và Ubuntu.
Cài đặt MiKTeX (trên Windows)
- Vào trang cài đặt của MiKTeX và tải bộ cài mới nhất (trong mục Recommended Download) về máy tính. Chú ý chọn phiên bản dành cho 32bit hoặc 64bit phù hợp với máy tính của bạn.
- Chạy chương trình cài đặt, thực hiện theo các bước hướng dẫn của MiKTeX. Lưu ý giữ nguyên đường dẫn mặc định của MiKTeX.
- Sau khi chương trình cài đặt hoàn tất, mở cửa sổ gõ lệnh (cmd.exe), gõ thử lệnh các lệnh latex, pdflatex, bitex,… để kiểm tra thử có chạy được các phần mềm công cụ này hay không.
- Mở cửa sổ Windows Explorer, vào thư mục C:\Program Files\MiKTex 2.y.z\ để kiểm tra xem MiKTeX có được cài vào thư mục này hay không (2.y.z là phiên bản hiện thời của MiKTeX, ví dụ trong trường hợp của tôi là 2.9.5105).
Lưu ý: nếu bạn nhầm lẫn trong quá trình cài đặt thì có thể xóa thư mục MikTeX đã cài trước đó và cài lại.
Cài đặt TeXlive (trên Ubuntu)
TeXlive là bộ xử lý TeX dành cho các hệ điều hành/bản phân phối thuộc họ Linux (Fedora, Debian, Ubuntu và Gentoo) cũng như một số hệ điều hành thuộc họ Unix (như OpenBSD, FreeBSD và NetBSD). Bộ xử lý TeX này được đặt tên là TeXlive là do khả năng có thể được sử dụng trực tiếp (live) từ đĩa DVD mà không cần cài đặt.
Để thuận tiện cho việc sử dụng về sau, chúng ta sẽ cài đặt bản Texlive đầy đủ (full) mới nhất (hiện tại là bản texlive full 2014). Mở cửa sổ dòng lệnh và sử dụng lệnh sau:
wget https://github.com/scottkosty/install-tl-ubuntu/raw/master/install-tl-ubuntu \
&& chmod +x ./install-tl-ubuntuHướng dẫn cài đặt TeX Editor
Những bạn đang sử dụng Windows có thể cài đặt một trong hai TeX Editor sau: VieTeX hoặc TexMaker. Lưu ý là các bạn cài đặt hoàn chỉnh TeX Typesetting System trước, sau đó mới cài TeX Editor.
Cài đặt VieTeX (trên Windows)
- Tải bộ cài VieTeX từ trang cài đặt.
- Chạy chương trình cài đặt. Tốt nhất là giữ nguyên các tham số cài đặt (đường dẫn thư mục, v.v.)
- Sau khi cài đặt xong, chạy thử và biên dịch file tex mẫu bằng VieTeX. Nếu biên dịch thành công là ổn.
Cài đặt TexMaker (trên Windows)
- Vào trang cài đặt của TexMaker để tải bộ cài cho Windows.
- Chạy chương trình cài đặt và thực hiện tuần tự theo các bước yêu cầu của chương trình. Chương trình cài đặt sẽ sử dụng các tham số mặc định để xác định các phần mềm công cụ trong TeX Typesetting System.
- Sau khi cài đặt xong, chạy thử và biên dịch file tex mẫu bằng TexMaker. Nếu biên dịch thành công là ổn.
Cài đặt TexMaker (trên Ubuntu)
Mở cửa sổ dòng lệnh (Terminal), sử dụng lệnh sau để cài đặt:
$ sudo apt-get install texmaker
Reading package lists... Done
Building dependency tree
Reading state information... Done
The following extra packages will be installed:
asymptote asymptote-doc blt libpoppler-qt4-3 python-imaging-tk python-tk
texmaker-data
Suggested packages:
gv xpdf blt-demo python-imaging-doc python-imaging-tk-dbg tix python-tk-dbg
The following NEW packages will be installed:
asymptote asymptote-doc blt libpoppler-qt4-3 python-imaging-tk python-tk
texmaker texmaker-data
0 upgraded, 8 newly installed, 0 to remove and 234 not upgraded.
Need to get 9,577 kB of archives.
After this operation, 23.3 MB of additional disk space will be used.
Do you want to continue [Y/n]?Sau khi trả lời Y, chương trình sẽ cài đặt TexMaker và tự động cấu hình đường đẫn đến các phần mềm công cụ trong TeX Typesetting System.
Khung mẫu luận văn
Các bạn có thể tham khảo và sử dụng khung mẫu luận văn do tôi tạo sẵn và chia sẻ trên github. Các bạn có thể tải khung mẫu về, tự chỉnh sửa kích thước font chữ, định dạng tài liệu: căn biên, giãn dòng,… tùy theo quy định của nhà trường hoặc yêu cầu của thầy hướng dẫn.
Tài nguyên về TeX
- Trang chủ MikTex: Các bạn có thể tìm đọc tài liệu hướng dẫn sử dụng MikTex, theo dõi quá trình cập nhật phiên bản mới của MikTex, tải các bản cài đặt mới nhất, …
- Trang chủ Texlive: Bạn nào sử dụng hệ điều hành Linux sẽ quan tâm đến Texlive thay vì MikTex. Trang chủ Texlive cung cấp các đường dẫn cần thiết đến các bộ cài đặt cũng như hướng dẫn sử dụng Texlive.
